Ο αυτοπροσδιορισμός των μαθητών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες και Αναπηρίες και η εκπαίδευσή του: Διερεύνηση στάσεων, απόψεων και αντιλήψεων των εκπαιδευτικών.

Abstract

Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια του αυτοπροσδιορισμού των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες στο χώρο της ειδικής αγωγής, τόσο σε ερευνητικό όσο και σε εκπαιδευτικό επίπεδο. Το αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα όλων των ανθρώπων στον αυτοπροσδιορισμό αναφέρεται στο σύνολο των δεξιοτήτων, των γνώσεων και των προσωπικών χαρακτηριστικών που καθιστούν το άτομο ικανό να καθορίζει και να ελέγχει τις ενέργειες, τις επιλογές και τις αποφάσεις που καθορίζουν την πορεία της ζωής του. Η συστηματική έρευνα στον τομέα έχει αναδείξει τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά και τα συστατικά στοιχεία του αυτοπροσδιορισμού τα οποία συνθέτουν την έννοια και πάνω στα οποία στηρίζεται το μεγαλύτερο κομμάτι των σχετικών ερευνών και εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Σε ερευνητικό επίπεδο, η σημασία και η έμφαση στον αυτοπροσδιορισμό τεκμηριώνεται αφενός από τα ευρήματα που δείχνουν χαμηλά επίπεδα αυτοπροσδιορισμού για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και αναπηρίες και τα αρνητικά αποτελέσματα ενηλικίωσής τους, και αφετέρου, την ύπαρξη ισχυρής συσχέτισης μεταξύ αυτοπροσδιορισμού και επίτευξης των επιθυμητών στόχων ενηλικίωσης (π.χ. ποιότητα ζωής). Η σοβαρότητα της αναπηρίας καθώς και τα περιβάλλοντα φαίνεται να αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την ανάδυση και ανάπτυξη του αυτοπροσδιορισμού. Σε εκπαιδευτικό επίπεδο έχουν σχεδιαστεί, προταθεί και εφαρμοστεί μια πληθώρα εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στρατηγικών και πρακτικών που φαίνεται ότι μπορούν να ενισχύσουν σε σημαντικό βαθμό τον αυτοπροσδιορισμό των μαθητών με ΕΕΑ / Α και να παρέχουν σημαντικά πρωτογενή και δευτερογενή οφέλη. Στο διεθνή χώρο, οι έρευνες δείχνουν ότι αν και οι εκπαιδευτικοί θεωρούν σημαντικό τον τομέα του αυτοπροσδιορισμού, συχνά δεν παρέχεται επαρκής εκπαίδευση στα σχολεία. Στον ελλαδικό χώρο, υπάρχει ερευνητικό έλλειμμα καθώς μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να μας απασχολεί ο τομέας αυτός. Στην παρούσα εργασία επιχειρήθηκε η διερεύνηση των στάσεων, των απόψεων και των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών των μαθητών με ΕΕΑ / Α σχετικά με την εκπαίδευση αυτοπροσδιορισμού, των εκπαιδευτικών στρατηγικών που εφαρμόζονται στα σχολεία και των παραγόντων που επηρεάζουν την εκπαίδευση αντίστοιχων δεξιοτήτων. Για το σκοπό αυτό αναπτύχθηκε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο μοιράστηκε σε εκπαιδευτικούς διαφόρων ειδικοτήτων και εκπαιδευτικών περιβαλλόντων στα οποία εργάζονται. Το τελικό δείγμα διαμορφώθηκε από 208 αποδεκτά απαντημένα ερωτηματολόγια. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι παρά τη σχετική συμφωνία για τα οφέλη και τη σημασία της εκπαίδευσης αυτοπροσδιορισμού, συναντώνται σημαντικές δυσκολίες και εμπόδια. Τα αναλυτικά προγράμματα της ειδικής αγωγής δεν εμπεριέχουν την έννοια του αυτοπροσδιορισμού ως εκπαιδευτικό στόχο, ενώ οι εκπαιδευτικοί δεν είναι σε επαρκή βαθμό προετοιμασμένοι, ενημερωμένοι και εκπαιδευμένοι. Οι σπουδές στην Ειδική Αγωγή, ο τύπος του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και η σοβαρότητα των εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών τους διαφοροποιούν σε μεγάλο βαθμό τις απαντήσεις τους. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Είναι φανερό ότι απαιτείται πολύ περισσότερη προσπάθεια ώστε να πραγματοποιηθούν οι κατάλληλες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, να αναπτυχθούν αποτελεσματικά εκπαιδευτικά προγράμματα και να προετοιμαστούν επαρκώς οι εκπαιδευτικοί ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την εφαρμογή των προτεινόμενων πρακτικών και στρατηγικών στα σχολεία. Με βάση τη διεθνή έρευνα και βιβλιογραφία και τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, συζητούνται και προτείνονται τρόποι αντιμετώπισης των παραπάνω θεμάτων στοχεύοντας στον εμπλουτισμό των γνώσεών μας και την ανάδειξη των αποτελεσματικότερων πρακτικών που μπορούν να εφαρμοσθούν μέσα στα σχολικά πλαίσια.