Ευρωπαϊκές πολιτικές στο πεδίο της δια βίου εκπαίδευσης. Μια αξιολογική προσέγγιση των ευρύτερων αποτελεσμάτων της εκπαιδευτικής παρέμβασης: η περίπτωση των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΚΕΕ)

Abstract

Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στη διερεύνηση των ευρύτερων αποτελεσμάτων τα οποία προκύπτουν από τη συμμετοχή των ενηλίκων σε προγράμματα Δια Βίου Εκπαίδευσης (ΔΒΕ), επιχειρώντας να καταγράψει και να μελετήσει τα πιθανά ιδιωτικά και κοινωνικά οφέλη που πραγματοποιούνται μέσω των πολυεπίπεδων διεργασιών και αμφίδρομων αλληλεπιδράσεων οι οποίες λαμβάνουν χώρα ως απόρροια της εκπαιδευτικής παρέμβασης. Στο μεταβιομηχανικό συγκείμενο, η επένδυση στη ΔΒΕ έχει αδιαμφισβήτητα αναγορευτεί σε στρατηγικό πυλώνα ανάπτυξης και κοινωνικής σταθερότητας. Η κατίσχυση του νεοφιλελευθερισμού, η τεχνοεπιστημονική ανάπτυξη, η οικονομική παγκοσμιοποίηση, οι διαρθρωτικές αλλαγές στην εργασία, οι δημογραφικές μεταλλαγές και η κοινωνική αποσταθεροποίηση συνιστούν τους παράγοντες που επέδρασαν στη σχηματοποίηση πολιτικών με έμφαση στη ΔΒΕ και έθεσαν ως σύγχρονο διακύβευμα τη δημιουργία μιας «Κοινωνίας της Γνώσης». Ιδιαίτερα στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE), η ΔΒΕ αναγορεύτηκε σε όρο sine qua non της στρατηγικής που ενεργοποιήθηκε το 2000 στη Λισσαβόνα για την πραγμάτωση της «ανταγωνιστικότερης οικονομίας στον κόσμο, βασισμένης στη γνώση», εγκαινιάζοντας μία νέα φάση στενότερης κοινοτικής συνεργασίας σε θέματα εκπαίδευσης. Η επισκόπηση της βιβλιογραφίας κατέδειξε, τόσο σε επίπεδο θεσμικών κειμένων όσο και σε επίπεδο συναφών μελετών, μια εκτενή λίστα από ιδιωτικά και συλλογικά οφέλη τα οποία εκτιμάται ότι προκύπτουν, άμεσα ή έμμεσα, από τη συμμετοχή των ενηλίκων σε εκπαιδευτικά προγράμματα, συνιστώντας έρεισμα για την κλιμακούμενη πολιτική έμφαση στη ΔΒΕ. Παράλληλα, ωστόσο, καταγράφονται και οι εγγενείς δυσκολίες που ενυπάρχουν στη διερεύνηση του συγκεκριμένου πεδίου, έχοντας ως αποτέλεσμα την αποσπασματικότητα, την έλλειψη συγκρισιμότητας καθώς και την αμφισβήτηση της αξιοπιστίας και εγκυρότητας των δεδομένων, γεγονός που επιτάσσει την περαιτέρω διερεύνηση του επιστημονικού αυτού πεδίου. Η συστηματοποίηση των ευρωπαϊκών πολιτικών για τη ΔΒΕ υπό το φως της Στρατηγικής της Λισσαβόνας, σε συνάρτηση με την προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης υπήρξε καθοριστικός παράγοντας στη σχηματοποίηση της ελληνικής εκπαιδευτικής πολιτικής, με απόληξη τη θεσμοθέτηση των ΚΕΕ το 2003. Θεωρώντας τη δραστηριότητα των ΚΕΕ κομβική για την προώθηση της ΔΒΕ στη χώρα μας, καθώς είναι η μόνη δομή στην Ελλάδα η οποία παρέχει προγράμματα γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων, με τμήματα εξακτινωμένα σε όλη την επικράτεια και σημαντικό αριθμό εκπαιδευόμενων, η εμπειρική έρευνα επικέντρωσε, μέσω ποσοτικών και ποιοτικών εργαλείων, στη διερεύνηση των ευρύτερων αποτελεσμάτων που προκύπτουν ως απόρροια των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων των ΚΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρήθηκε μία πολυεπίπεδη ερευνητική και ερμηνευτική προσέγγιση, διερευνώντας, πέρα από την ένταση των οφελών, την ύπαρξη αιτιωδών σχέσεων μεταξύ δημογραφικών παραμέτρων ή στοιχείων των προγραμμάτων και συγκεκριμένων ιδιωτικών και κοινωνικών εκροών, καθώς και τους μηχανισμούς μέσω των οποίων η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα επενεργεί στην αύξηση τόσο του ανθρώπινου όσο και του κοινωνικού κεφαλαίου. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι η μάθηση είναι μία πολυδιάστατη διαδικασία, η οποία αφενός, αποφέρει μεγαλύτερη λειτουργικότητα στις καθημερινές και επαγγελματικές δραστηριότητες και αφετέρου, λειτουργεί ως μέσο αυτοεκπλήρωσης. Η κατάκτηση μαθησιακών στόχων διευρύνει το πεδίο δράσης και τις επιλογές του ατόμου, καθιστώντας διαθέσιμες νέες δυνατότητες, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή του και αναπροσαρμόζοντας στόχους και ελπίδες. Η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα δεν λειτουργεί θετικά μόνο σε ιδιωτικό επίπεδο αλλά και σε κοινωνικό, καθώς μπορεί να οικοδομήσει νέες κοινωνικές επαφές, συμβάλλοντας στην ενίσχυση του κοινωνικού ιστού και αυξάνοντας την κατανόηση και την ανεκτικότητα απέναντι σε άλλα άτομα. Η σημαντικότερη ωστόσο παράμετρος που αναδείχθηκε μέσα από τα ευρήματα της έρευνας μας είναι η αυξημένη, ποσοτικά και ποιοτικά, πραγματοποίηση οφελών για άτομα που «μειονεκτούν». Αυτό που διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο είναι οι διαστάσεις τις οποίες μπορεί να λάβει η αλλαγή η οποία συντελείται ως απόρροια της μαθησιακής διαδικασίας και οι δομικοί μετασχηματισμοί που μπορεί να επιφέρει, σε επαγγελματικό, οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο. Λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε άτομο έχει διαφορετικά γνωρίσματα και ανάγκες, τα οποία παράλληλα βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και τις καταστάσεις, καταδείχθηκε τόσο από την Ανάλυση σε Συστάδες όσο και από την επεξεργασία των ποιοτικών δεδομένων, ότι τα άτομα που «μειονεκτούν», τα οποία μπορεί να έχουν χαμηλό εκπαιδευτικό υπόβαθρο, να ανήκουν στη μέση ή στην τρίτη ηλικία, να αντιμετωπίζουν εργασιακές και οικονομικές δυσκολίες, να ανήκουν σε ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες ή να πλήττονται από τον κλοιό της μοναξιάς και της απομόνωσης, είναι αυτά που αναγνωρίζουν μεγαλύτερα ποσοτικά και ποιοτικά οφέλη. Κατά συνέπεια, τα σημαντικότερα οφέλη από τη συμμετοχή στη ΔΒΕ, πραγματοποιούνται για τα άτομα τα οποία χρήζουν μεγαλύτερης υποστήριξης στην προσωπική, την οικογενειακή, την κοινωνική ή την επαγγελματική τους ζωή, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ΔΒΕ ως πολιτικό εργαλείο κοινωνικής σταθερότητας, οικονομικής ανάπτυξης, παροχής νέων ευκαιριών και άμβλυνσης κοινωνικών ή γεωγραφικών ανισοτήτων.

The present study focuses on the research of the wider outcomes of adult participation in Lifelong Education (LLE) programmes, attempting to record and study the potential private and social benefits arising through the multi-level processes and interactions which occur as a result of the educational intervention. In the post-industrial context, investment in LLE has undoubtedly been acknowledged as a strategic parameter for growth and social stability. Neoliberalism prevalence, scientific development, economic globalisation, employment structural changes, demographic transformations and social destabilisation are among factors which have widely influenced the shaping of policies with emphasis on the role of LLE, setting the challenge to build a "Knowledge Society". Especially within the European Union (EU), LLE has been regarded as a conditio sine qua non of the strategy activated in 2000, in Lisbon, for the realisation of the "most competitive economy in the world based on knowledge", initiating a new phase of closer cooperation among member states in educational matters. The literature review, both of institutional texts and relative studies, revealed an extensive list of private and collective benefits which are considered to arise, directly or indirectly, from participation in adult education programmes, providing for the basis for rising political emphasis on LLE. At the same time, however, difficulties inherent in the research of the specific field are recorded, resulting into fragmentation, lack of comparability and questioning of data validity and reliability, calling therefore for further investigation of the field. The systematisation of European policies on LLE in the light of the Lisbon Agenda, in connection with the promotion of European integration, has been a key factor.in the shaping of Greek education policy, resulting in the implementation of Adult Education Centres (AEC) in 2003. Considering the activity of AECs important for the promotion of LLE in Greece, being the only structure to provide programmes of general adult education with departments across the country and a significant number of participants, our empirical research has focused, through quantitative and qualitative tools, on the assessment of the wider outcomes as a result of the educational interventions of AECs. In this context, a mufti-level research and interpretive approach was adopted, tracing beyond the intensity of benefits, causal relationships between demographic parameters or programme characteristics and resulting private and social outcomes, as well as mechanisms through which participation in educational programmes contributes to the increase of both human and social capital. The data proved that learning is a multi-dimensional process, which allows increased functionality in everyday and professional activities, but also serves as a means of self-fulfillment. Reaching learning objectives widens the perspective and choices of individuals, making available new opportunities, enhancing self-confidence and self-esteem and readjusting goals and expectations. The participation of adults in educational programmes does not only produce positive outcomes on the private but also on the social level, extending social contacts, contributing to strengthening of social fabric and increasing understanding and tolerance towards other people. The most important parameter, however, which emerged through the findings of our research, is the increased realisation, quantitively and qualitively, of benefits for the "disadvantaged". What differs from individual to individual is the extend of the change occurring as a result of the learning process and the structural transformations that can be brought about in the professional, family and social context. Given that each individual has differentiated characteristics and needs, which are also in constant interaction with the environment and specific situations, as demonstrated by Cluster Analysis and processing of qualitative data, those individuals being "disadvantaged", which may be of low educational background, be middle or old aged, encounter employment or financial difficulties, belong to socially vulnerable groups or being affected by loneliness and isolation, are those who acknowledge increased benefits. Consequently, significant benefits from participation in LLE, are produced for people in need of greater support in their personal, family, social or professional life, reaffirming the role LLE can play as a political tool for ensuring social stability, economic development, provision of new opportunities and mitigation of social or geographical disparities.