Πολιτικές της "δημόσιας σφαίρας" και πρακτικές της "Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης" στη συνοριακή περιοχή του Έβρου: μια ανθρωπολογική προσέγγιση

Abstract

Η παρούσα μελέτη υιοθετεί τη σκοπιά της κοινωνικής ανθρωπολογίας και σχετίζεται ιδιαίτερα με το πεδίο του «πολιτικού» και των πολιτικών δράσεων. Πρόκειται νια υια εθνογραφική έρευνα στην περιοχή του νομού Έβρου, η οποία αναζήτησε συνομιλητές που δρουν και εννοιολογούν τη δράση τους στη λεγόμενη «δημόσια σφαίρα». Η μελέτη εστιάζει στη σχέση του τοπικού χώρου υε υπερτοπικές συνθήκες, όπως αυτή αποτυπώνεται στις πολιτικές του ελληνικού κράτους, στις πρακτικές των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και στις εννοιολογήσεις της «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης». Η σχέση «τοπικού», «εθνικού» και «υπερεθνικού» -ή αλλιώς «παγκόσμιου»-αποκτά νια τα κοινωνικά υποκείμενα μια ιδιαίτερη σημασία στα πλαίσια μιας συνοριακής περιοχής, όπου ο εθνικισμός και τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής κατείχαν παραδοσιακά κυρίαρχη θέση. Η έρευνα οριοθετείται χρονικά στην τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου αιώνα. Οι χώροι στους οποίους εστίασε η έρευνα ποίκιλαν: αναπτυξιακές εταιρείες, κομματικά γραφεία, θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, πολιτιστικοί σύλλογοι, πατριωτικές συλλονικότητες, κ.α. Ο πληθυσμός της έρευνας αφορούσε στους εμπλεκόμενους στην πολιτική σκηνή και στις δημόσιες δράσεις στο νομό Έβρου. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε συνίστατο σε ένα συνδυασμό των κλασικών εθνογραφικών μεθόδων της συνομιλίας και της συμμετοχικής παρατήρησης με την έρευνα γραπτών πηγών: κυρίως του τοπικού Τύπου, αρχείων και εκδόσεων. Μέσα από το παράδειγμα των τοπικών πολιτικών δράσεων φάνηκε ότι η δράση των κοινωνικών υποκειμένων που συμμετέχουν στην τοπική δημόσια σφαίρα μεταβλήθηκε και επαναπροσδιορίστηκε απέναντι στις νέες υπερτοπικές πολιτικές και ιδέες, αλλού μέσα από πρακτικές προσαρμογής και αλλού μέσα από πρακτικές αντίστασης. Η διαχείριση του «πολιτικού» στον Έβρο άλλαξε αυτά τα τελευταία 20 χρόνια και αυτό οφειλόταν αναπόφευκτα και στις ευρωπαϊκές πολιτικές. Ταυτόχρονα, αυτές οι αλλαγές συντελούσαν στη σταδιακή διάδοση νέων ταξινομήσεων περί «δημόσιου» και «ιδιωτικού». Η πρακτική επικοινωνία μεταξύ «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης», νεοφιλελευθερισμού και διασυνοριακότητας, είχε άμεσες συνέπειες για την άρθρωση δημόσιων δράσεων και τον επαναπροσδιορισμό της τοπικής εκφοράς του ελληνικού εθνικισμού. Σε όλη αυτή την περίοδο, παλιές πολιτικές ελίτ και δίκτυα παραμερίστηκαν, ενώ νέες ελίτ προέκυψαν και για αρκετά χρόνια κυριάρχησαν στη δημόσια σφαίρα. Η κατανόηση της νέας πολιτικής ορθότητας δεν περιοριζόταν μόνο στο στενά νοούμενο πολιτικό πεδίο αλλά επεκτεινόταν και σε άλλους τομείς της δημόσιας σφαίρας, όπως νια παράδειγμα τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους. Οι πολιτικές «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης» εννοιολονήθηκαν κατά κύριο λόγο μέσα από την υλική διάσταση τους, η οποία αποτελούσε στη δεδομένη συγκυρία ένα σημαντικό στοιχείο αναπαραγωγής του ηγεμονικού ρόλου της «Ευρώπης», είτε μέσα από τις αναπαραστάσεις του «δώρου» είτε μέσα από την άμεση οικονομική εξάρτηση τοπικών δράσεων από τους ευρωπαϊκούς πόρους. Αυτή η επικαιροποίηση της υλικής διάστασης των δημόσιων δράσεων, εν μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων και διασυνοριακών συνεργασιών, είχε ως αποτέλεσμα έντονους προβληματισμούς μεταξύ των τοπικών φορέων δημόσιων δράσεων. Η αντινομία μεταξύ υλικών συνθηκών και εσωτερικής «αυτονομίας» διέτρεχε το σύνολο της δημόσιας σφαίρας και τους τρόπους συμβολικής συγκρότησης της δράσης του καθενός. Αυτοί οι προβληματισμοί συγκροτήθηκαν κατά κύριο λόγο με αφορμή τη διαχείριση της σχέσης της Ελλάδας και του Έβρου με την Τουρκία. Μέσα σε αυτό το αρκετά σύνθετο πλαίσιο, το εθνικό κράτος και ο εθνικισμός πρόβαλλαν καθοριστικά στη διαμεσολάβηση της «ευρωπαϊκής ηγεμονίας» και των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ιδιαίτερη πρακτική σχέση των κοινωνικών υποκειμένων στον Έβρο με τις πολιτικές του εθνικού κράτους ανέδειξε τη ρευστή φύση του εθνικιστικού κανονιστικού λόγου και την ηγεμονική διαχείριση του εκ μέρους του κράτους, μέσα από πολυεπίπεδες στρατηγικές διπλού λόγου, τόσο απέναντι σε εθνικά και τοπικά ακροατήρια, όσο και απέναντι σε υπερεθνικούς θεσμούς και συσχετισμούς εξουσίας εν μέσω της «παγκοσμιοποίησης» και της «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης».

This thesis is a work of social anthropology that focuses on the field of "politics" and political action. It is the outcome of an ethnographic research conducted in the Greek border region of Evros. The research included social agents who acted and conceptualized their action in the context of the "public sphere". This thesis aims at exploring the relation of local social agents with supralocal conditions, such as in the case of the policies of the Greek State, the practice of European programs and the various conceptualizations of "European Integration". The relation between "local", "national" and "supranational"/"global" is as a crucial matter in this border region, where nationalism and foreign policy have traditionally stood as dominant points of references for local action and imagination. This research focuses on the last decade of the 20th century and the beginning of the 21st century. The loci of the research were of various kinds: developmental companies, party offices, local government institutions, cultural associations, patriotic collectivities, etc. The population of this research consisted of agents involved in politics and public action in the region of Evros. The methodology combined typical ethnographic methods, such as discussions/interlocutions and participant observation, along with the use of written sources, such as local press, archives and publications. The example of local political action was used to show that public action changed and was reoriented in regards to new supranational policies and ideas, either through accommodation or through resistance. These changes were related to European policies, among other things as well. At the same time, European policies tended towards the promotion of a neoliberal readjustment of "private" and "public" boundaries. This practical intertwining between "European Integration", neoliberalism and the ideas of crossborder cooperation had also immediate consequences in the local enactment of Greek nationalism. Throughout this whole period, old political elites were devaluated and weakened, while new elites were consolidated and dominated the public sphere. This new political correctness was not limited to the strict confines of the political field, but reached other public practices and organizations, such as local cultural associations. European policies were locally conceptualized mostly in terms of materiality. This material dimension tended towards the reproduction of European hegemony, either through native representations of European funds as "gifts" or through the direct economic dependence of local public action on the European Union. This re-actualization of the materiality of public action in the context of European programs and cross-border cooperation led to intense debates and guestioning among social agents. The antinomy between material constraints and personal "autonomy" was evident in public debates as well as in private practices, thus leading to specific ways of symbolic construction of one's action. These debates and guestioning were especially relevant to the issue of Greek-Turkish relations. Within this complex nexus of old and new conditions, the Greek national State and nationalism seemed to hold a crucial position in the mediation of "European hegemony" and the policies of the European Union. The longstanding practical relation of social agents in Evros with the policies of the central State pointed to the plasticity of nationalist normative discourse and its hegemonic management on behalf of the State, through multileveled ambivalent strategies addressing national and local audiences, as well as supranational institutions and configurations of power, namely "European Integration" and "globalization".