Η άσκηση ποιοτικού ελέγχου στην ελεγκτική εργασία ως μέσο για την αποκάλυψη της απάτης των οικονομικών καταστάσεων.

Abstract

Η εικόνα των σύγχρονων αγορών και κοινωνιών χαρακτηρίζεται από το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης των αγορών και των κεφαλαίων, του έντονου ανταγωνισμού, των μεγάλων ανισοτήτων και της υψηλής συγκέντρωσης κεφαλαίων από μεγάλες οικονομικές μονάδες, στοιχεία τα οποία καθιστούν την ανάγκη του ελέγχου, επιτακτική. Το τελευταίο διάστημα διαβάζουμε όλο και πιο συχνά περιπτώσεις λογιστικής απάτης μέσω της παραποίησης των οικονομικών τους καταστάσεων, κυρίως στις Η.Π.Α. (υποθέσεις Enron, Xerox, Worldcom, Merc κ.ά.) αλλά και στην Ευρώπη. Το θέμα είναι τεράστιο γιατί εμπλέκονται εκτός από τα στελέχη της εταιρείας που παραποιεί, εταιρείες ορκωτών λογιστών καθώς και χρηματοπιστωτικοί οίκοι. Η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων αναφέρεται στον σκόπιμο «χειρισμό» (manipulation) στοιχείων τους, όπως υπερτίμηση στοιχείων ενεργητικού, πωλήσεων και κερδών ή υποτίμηση των υποχρεώσεων, εξόδων ή ζημιών με σκοπό να επιτευχθεί το επιθυμητό ύψος τους. Οι χειρισμοί αυτοί έχουν ως αποτέλεσμα τη σημαντική αλλοίωση της ορθής εικόνας των οικονομικών καταστάσεων. Στις Η.Π.Α. ο αντίστοιχος όρος αναφέρεται στην απάτη (fraud) που διενεργείται μέσω της σκόπιμης αλλοίωσης των οικονομικών καταστάσεων. Ως μέσα για την πραγματοποίηση των παραποιήσεων χρησιμοποιούνται διάφοροι μέθοδοι που περιλαμβάνονται στον όρο δημιουργική ή επινοητική λογιστική (creative accounting). Εδώ κάπου εισάγεται και η έννοια του εξωτερικού ελεγκτή, ο οποίος αποτελεί ένα από τα θεσμικά όργανα της Ανώνυμης Εταιρίας, (μαζί με τη γενική συνέλευση και το διοικητικό συμβούλιο)ο οποίος έχει την κυριότερη ευθύνη για την αποκάλυψη της λογιστικής απάτης και ιδιαίτερα των θεμάτων που αφορούν στην παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων. Το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος ο ρόλος των εξωτερικών ελεγκτών (ορκωτών λογιστών – ελεγκτών). Η άποψη ότι οι ελεγκτές αναφέρουν στην έκθεσή τους αντίστοιχες παρατηρήσεις για τις παραποιήσεις (γνώμη με επιφύλαξη), αλλά αυτές δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, ισχύει ως ένα βαθμό. Στην πλειοψηφία όμως των περιπτώσεων οι εκθέσεις των ελεγκτών για τις επιχειρήσεις που παραποιούν, είναι χωρίς επιφυλάξεις ή όταν αυτές αναγράφονται αφορούν επουσιώδεις λογαριασμούς. Παράλληλα, φαινόμενα όπως η συχνή αλλαγή ελεγκτών χωρίς λόγο, συνδέονται με τις παραπάνω επιχειρήσεις. Φορείς που εμπλέκονται εκτός από τις επιχειρήσεις, είναι οι Ορκωτοί Ελεγκτές – Λογιστές, το Χρηματιστήριο, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, οι Ανάδοχοι και το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. Η εργασία αυτή αναφέρεται αρχικά σε όλη την διαδικασία που ακολουθεί ένας Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής, κατά την εκτέλεση του ελεγκτικού του έργου, δηλαδή πραγματεύεται την ίδια την ελεγκτική εργασία. Από τον σχεδιασμό της ελεγκτικής εργασίας, την εκτέλεση αλλά και την έκφραση γνώμης του Ελεγκτή, που αποτελεί και το τελευταίο στάδιο της ελεγκτικής εργασίας. Κατά κύριο λόγο όμως, πραγματεύεται αφενός το φαινόμενο της λογιστικής απάτης των οικονομικών καταστάσεων που συντάσσουν και δημοσιεύουν οι επιχειρήσεις, τα αίτια και τα κίνητρα της απάτης, τις μεθόδους και τις διαδικασίες που χρησιμοποιούν τα άτομα προκειμένου να διαπράξουν την απάτη και αφετέρου πραγματεύεται την θέση, την εργασία, την ευθύνη (νομική και ατομική), και τους χειρισμούς του Ορκωτού Ελεγκτή Λογιστή καθώς και του «Ποιοτικού Ελέγχου που ασκείται πάνω στην ελεγκτική εργασία, ως μέσο για την αποκάλυψη της απάτης.» Ο «Ποιοτικός Έλεγχος» που ασκείται στον ίδιο τον ελεγκτή αποτελεί ένα πολύ ουσιώδες και μείζον κομμάτι της ελεγκτικής εργασίας πλέον, μετά και τα πολύκροτα οικονομικά σκάνδαλα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η εργασία αποτελείται από τρία μέρη τα οποία και χωρίστηκαν βάσει των σπουδαιότερων ενοτήτων της εργασίας. Το πρώτο μέρος με τη βοήθεια τόσο ελληνικής όσο και ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας, αναφέρεται στον θεσμό της Ελεγκτικής, στην Ελεγκτική Εργασία και στον θεσμό του Εξωτερικού Ελεγκτή ή αλλιώς του Ορκωτού Ελεγκτή Λογιστή. Αναφέρονται εκτενώς οι ορισμοί των παραπάνω εννοιών, η εξέλιξη και η σπουδαιότητα της κάθε έννοιας χωριστά. Αναφέρονται ακόμα, οι αρχές που διέπουν το ελεγκτικό επάγγελμα, το νομικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται ο Ορκωτός καθώς επίσης και τα πρότυπα και οι αρχές με τα οποία ο Ορκωτός επιβάλλεται να εκτελεί το ελεγκτικό του έργο. Στο δεύτερο μέρος, γίνεται αναφορά στην επαγγελματική δεοντολογία των Ορκωτών Ελεγκτών Λογιστών, στην ευθύνη την οποία φέρουν κατά την άσκηση των ελεγκτικών καθηκόντων τους αλλά κυρίως γίνεται μια εκτενής αναφορά στον «Ποιοτικό Έλεγχο» που ασκείται πάνω στο ίδιο το ελεγκτικό έργο από ανεξάρτητους ελεγκτικούς φορείς. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της εργασίας με την χρήση μιας σειράς επιστημονικών άρθρων σε συνδυασμό με την χρήση επιστημονικών εργασιών, εισάγεται η έννοια της απάτης των οικονομικών καταστάσεων, τι είναι, από πού πηγάζει, ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την συντέλεση απάτης και ποιος είναι ο ρόλος του εξωτερικού ελέγχου στην αποκάλυψη της απάτης, και πιο συγκεκριμένα ποιος ο ρόλος του «Ποιοτικού Ελέγχου» των Ορκωτών στην αποκάλυψη της απάτης των οικονομικών καταστάσεων.