Η επίδραση της μουσικής υπόκρουσης κατά τη διάρκεια του διαλείμματος στη διάθεση και στη συγκέντρωση μαθητών/μαθητριών και εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στη διδακτική πράξη

Abstract

Η μουσική έχει την ιδιότητα να προκαλεί συναισθηματικές αντιδράσεις στους ακροατές. Οι αντιδράσεις αυτές εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, το περιβάλλον του, τις συνθήκες στις οποίες λαμβάνει χώρα η ακρόαση, καθώς και με τα χαρακτηριστικά της μουσικής προς ακρόαση. Η ακρόαση μουσικής μπορεί να συμβαίνει ακούσια ή εκούσια. Συχνά η μουσική χρησιμοποιείται ως υπόβαθρο σε ποικίλα περιβάλλοντα με στόχο να υποβάλει σε συγκεκριμένη διάθεση τους ακροατές. Το τέμπο (ταχύτητα) της μουσικής και η εξοικείωση των ακροατών με τα μουσικά κομμάτια αναδεικνύονται από τη σχετική βιβλιογραφία ως παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο επιδρά η μουσική υπόκρουση στους ακροατές. Στο σχολικό περιβάλλον στην Ελλάδα δεν έχουν διερευνηθεί οι πιθανές επιδράσεις της μουσικής υπόκρουσης κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων στον συναισθηματικό και αντιληπτικό τομέα. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνηθούν οι επιδράσεις των διαφορετικών - ως προς το τέμπο και τον βαθμό εξοικείωσης των ακροατών με αυτήν - κατηγοριών μουσικής υπόκρουσης, στη διάθεση εκπαιδευόμενων και εκπαιδευτικών καθώς και στη συγκέντρωση των εκπαιδευόμενων στο μάθημα που έπεται του διαλείμματος με μουσική υπόκρουση. Για το σκοπό αυτό σχεδιάστηκε μία οιονεί πειραματική παρέμβαση διάρκειας 5 εβδομάδων, η οποία υλοποιήθηκε σε ένα δημόσιο σχολείο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στον αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης. Στο δείγμα συμμετείχαν 214 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 7-12 ετών και 16 εκπαιδευτικοί. Κατά τη διάρκεια των 5 εβδομάδων της πειραματικής παρέμβασης πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις που αφορούσαν τη συγκέντρωση των εκπαιδευόμενων και τη διάθεση των εκπαιδευόμενων και των εκπαιδευτικών κατά την έναρξη του μαθήματος που ακολουθούσε μετά το διάλειμμα με μουσική υπόκρουση. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν χωρίς μουσική στην αρχή της πειραματικής παρέμβασης, με αργή (<80bpm) μη δημοφιλή μουσική, με αργή δημοφιλή μουσική, με μέτριου τέμπο (80-120bpm) μη δημοφιλή και δημοφιλή μουσική αντίστοιχα, με γρήγορη (>120bpm) μη δημοφιλή και δημοφιλή μουσική αντίστοιχα και χωρίς μουσική στο τέλος της πειραματικής παρέμβασης. Οι μετρήσεις διάθεσης πραγματοποιήθηκαν με συντομευμένες εκδοχές των κλιμάκων PANAS (Ebesutani et al., 2012), ενώ οι μετρήσεις της συγκέντρωσης πραγματοποιήθηκαν μέσω μίας χρονομετρημένης δοκιμασίας εντοπισμού 6 γραμμάτων (6-letter cancelation test) (Pradhan & Nagendra, 2008). Τα δεδομένα από τις προαναφερθείσες μετρήσεις αναλύθηκαν στατιστικά μέσω του προγράμματος SPSS. Για τη διερεύνηση των πιθανών επιδράσεων της πειραματικής παρέμβασης, συλλέχθηκαν επίσης ποιοτικά δεδομένα μέσω ατομικών συνεντεύξεων, ομαδικών συζητήσεων, ημερολογίου της ερευνήτριας και ανοιχτών ερωτήσεων που συμπεριλήφθηκαν για τον σκοπό αυτό στα ατομικά ερωτηματολόγια μέτρησης της διάθεσης. Στα ποιοτικά δεδομένα εφαρμόστηκε θεματική ανάλυση και ανάλυση περιεχομένου. Τα αποτελέσματα των στατιστικών αναλύσεων έδειξαν ότι οι μετρήσεις της διάθεσης εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν κατόπιν έκθεσης σε διαφορετικές κατηγορίες μουσικής υπόκρουσης εμφανίζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Συγκεκριμένα, τη θετικότερη διάθεση δηλώνουν να έχουν οι εκπαιδευόμενοι κατόπιν διαλείμματος με αργή δημοφιλή μουσική υπόκρουση ενώ οι εκπαιδευτικοί με γρήγορη δημοφιλή μουσική. Επιπρόσθετα, στατιστικά σημαντικές διαφορές καταγράφονται μεταξύ των αποτελεσμάτων των δοκιμασιών συγκέντρωσης στις οποίες υποβλήθηκαν οι εκπαιδευόμενοι στο μάθημα που έπεται του διαλείμματος με μουσική υπόκρουση. Οι υψηλότερες τιμές στις δοκιμασίες συγκέντρωσης εμφανίστηκαν κατόπιν διαλείμματος με γρήγορη δημοφιλή μουσική υπόκρουση. Τα ποιοτικά ευρήματα επιβεβαιώνουν τα ποσοτικά αποτελέσματα. Παρότι η έρευνα έχει αρκετούς περιορισμούς λόγω των συνθηκών υλοποίησής της, προσθέτει σημαντικά ευρήματα στη βιβλιογραφία του σχετιζόμενου επιστημονικού πεδίου και προτείνει κατευθύνσεις για τον τρόπο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μουσική ως υπόκρουση κατά τα σχολικά διαλείμματα προς όφελος της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Music has the ability to evoke intense emotional responses to the listener. The factors that mediate these effects are multiple according to prior research and are related to the individual characteristics of the listener, the circumstances where music listening occurs and the features of the music. Music listening may occur willingly or not, in various everyday settings. Music is often used as background in order to induce a certain mood to the listener. Tempo of the musical pieces along with the degree of the listener’s familiarity with the musical material seem to be crucial for the effects of background music listening. In Greece there is no prior research on the effect of background music during school breaks regarding emotion and cognition. We aim to investigate how the various categories of background music during school breaks – variating in tempo and degree of familiarity - may affect the mood of educators and students and the focus of attention of students at the lesson following the break with background music. Thus, we implemented a quasi-experimental 5-week research intervention in a primary public school in Thessaloniki, Greece. Participants were 214 students 7-12 years old and 16 educators. We measured the mood of the participants using a shortened version PANA Scales (Ebesutani et al., 2012) and the focus of attention with a Six Letter Cancelation Test (Pradhan & Nagendra, 2008), both adopted in Greek, in the beginning of the lesson following a break with background music. We also gathered qualitative data for further inquiry via open-ended questions, focus groups, interviews and researcher’s notes in the form of a diary. Quantitative data were processed via SPSS Research software, while qualitative data underwent thematic and content analysis. Measurements took place in the absence of background music during school breaks in the beginning and in the end of our intervention, with slow (<80bpm) unfamiliar and familiar music, with medium tempo (80-120bpm) unfamiliar and familiar music and with fast (>120bpm) unfamiliar and familiar music, accordingly. Results showed that the variation of participants’ mood was statistically significant when exposed to different categories of background music. The most positive mood for the students was reported with slow familiar background music, while the most positive mood for the educators was reported after being exposed to fast familiar background music. The variation of the scores in the focus of attention test was also statistically significant. The highest scores, after exposure to the various categories of background music, were reported after the students listened to fast familiar background music. Qualitative findings confirm most of the quantitative results. Although our research has some limitations due to the circumstances of its implementation, it contributes with new findings in the research of the field and offers valuable insight as to how music can be used in school breaks.