Η ενοποίηση της λιανικής τραπεζικής αγοράς στην ευρωζώνη

Abstract

Το εισαγωγικό κεφάλαιο της διδακτορικής διατριβής παρουσιάζει το ευρύτερο πλαίσιο της έρευνας αναδεικνύοντας την σημασία της διαφοροποίησης των επιτοκίων της λιανικής τραπεζικής στην ευρωζώνη. Επιπρόσθετα, το εισαγωγικό κεφάλαιο διατυπώνει τον πρωταρχικό ερευνητικό σκοπό της διατριβής, ο οποίος είναι να διερευνήσει την ενοποίηση της λιανικής τραπεζικής αγοράς στα επιμέρους εθνικά τραπεζικά συστήματα των κρατών-μελών της εξετάζοντας την διαχρονική εξέλιξη και διαφοροποίηση των επιτοκίων μιας σειράς χορηγικών και καταθετικών προϊόντων, αλλά και μια σειρά δευτερεύοντες συμπληρωματικούς στόχους. Στο κεφάλαιο αυτό, επίσης, παρουσιάζεται η συμβολή της διδακτορικής διατριβής, σε αντιπαραβολή και με το χάσμα που διαπιστώνεται στην βιβλιογραφία, η οποία συνίσταται στην αξιοποίηση της μεθοδολογίας της συν-ολοκλήρωσης σε ένα σύνολο χρονοσειρών που καλύπτουν μια εκτεταμένη περίοδο (2000-2020), επιτρέποντας μια πιο ολοκληρωμένη και επικαιροποιημένη εξαγωγή συμπερασμάτων για την τραπεζική ενοποίηση. Στην συνέχεια, το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Χρηματοπιστωτικό σύστημα και οι τράπεζες» αρχικά αναδεικνύει τη σημασία του χρήματος και την έννοια της χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης, αναλύοντας, παράλληλα, τις βασικές λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στη συνέχεια, εξετάζεται η έννοια της τράπεζας, με ιδιαίτερη έμφαση στην λιανική τραπεζική, και αναλύεται ο διαμεσολαβητικός ρόλος των τραπεζών, καθώς και το υπόδειγμα μιας τυπικής κερδοσκοπικής εμπορικής τράπεζας. Έπειτα, εξετάζεται η έννοια του επιτοκίου και διερευνάται η τιμολογιακή πολιτική των τραπεζών, τόσο για τα χορηγικά όσο και για τα καταθετικά προϊόντα, διερευνώντας παράλληλα τους προσδιοριστικούς παράγοντες των επιλογών των τραπεζών ως προς τον προσδιορισμό του ύψους του επιτοκίου. Έπειτα, το δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Κοινή αγορά και οι τραπεζικές δραστηριότητες» εξετάζει αρχικά την εγκαθίδρυση της κοινής αγοράς και την ιστορική της εξέλιξη στην ΕΕ, εστιάζοντας στις βασικές οικονομικές ελευθερίες με έμφαση στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών, την ελευθερία εγκατάστασης και την ελευθερία κίνησης κεφαλαίων και πληρωμών. Στη συνέχεια, εξετάζεται η εξέλιξη της απελευθέρωσης της παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στο πλαίσιο της κοινής αγοράς, ενώ παράλληλα παρουσιάζονται τα εργαλεία του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού δικαίου προς την κατεύθυνση αυτή. Το τρίτο κεφάλαιο, στην συνέχεια, υπο τον τίτλο «Εξέλιξη του τραπεζικού δικαίου στην ΕΕ» εξετάζει αναλυτικά την διαχρονική εξέλιξη του τραπεζικού δικαίου στην ΕΕ κάνοντας μία διάκριση σε πέντε διαφορετικές περιόδους, οι οποίες και έχουν διακριτά χαρακτηριστικά, αλλά σηματοδοτούν μια διαρκώς εντεινόμενη ενοποιητική διαδικασία. Η περιοδολόγηση που παρουσιάζεται εστιάζει στις περιόδους 1957-1984, 1985-1998, 1999-2007, 2008-2012, και 2013 ως σήμερα. Έπειτα, στο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο «Το τραπεζικό σύστημα στην ευρωζώνη» παρουσιάζονται ορισμένες από τις βασικές παραμέτρους της δομής του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης. Η ανάλυση βασίζεται σε στοιχεία της ECB Statistical Data Warehouse της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και περιλαμβάνει τον (i) αριθμό των πιστωτικών ιδρυμάτων, καταστημάτων και εργαζομένων, (ii) την συγκέντρωση του τραπεζικού συστήματος, (iii) το ενεργητικό των πιστωτικών ιδρυμάτων, (iv) την κερδοφορία των τραπεζών της ευρωζώνης, (v) τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, αλλά και (vi) την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών. Το πέμπτο κεφάλαιο που ακολουθεί, με τίτλο «Το χρηματοπιστωτικό σύστημα των Δυτικών Βαλκανίων» παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του τραπεζικού συστήματος στις κεντρικά προγραμματισμένες οικονομίες, αλλά και στις μεταβατικές οικονομίες, και αναλύει με περισσότερη λεπτομέρεια την διαδικασία μετάβασης των τραπεζικών συστημάτων των Δυτικών Βαλκανίων (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, αλλά και Κόσοβο), αξιοποιώντας τους δείκτες μετάβασης της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης. Στο κεφάλαιο αυτό επιχειρείται και μια σύνδεση του ζητήματος της ενταξιακής προοπτικής των Δυτικών Βαλκανίων με την ενίσχυση της τραπεζικής τους ενοποίησης με την ΕΕ. Στην συνέχεια, το έκτο κεφάλαιο, υπο τον τίτλο «Ενοποίηση της λιανικής τραπεζικής αγοράς» εξετάζει το εννοιολογικό περιεχόμενο της χρηματοπιστωτικής ενοποίησης, με ιδιαίτερη έμφαση στο νομό της μιας τιμής και της σύγκλισης των τραπεζικών επιτοκίων. Απορρίπτοντας την εφαρμοσιμότητα του νόμου της μίας τιμής στις τραπεζικές αγορές, το κεφάλαιο εστιάζει σε μία εναλλακτική προσέγγιση, η οποία βασίζεται στην έννοια της συν-ολοκλήρωσης. Επιπρόσθετα, επιχειρείται μία βιβλιογραφική ανασκόπηση των σημαντικότερων μελετών στο πεδίο της ενοποίησης των αγορών λιανικής τραπεζικής, οι οποίες και κατηγοριοποιούνται με κριτήριο την μέθοδο που ακολουθούν (μέθοδος συν-ολοκλήρωσης, μέθοδος β- και σ-σύγκλισης, μετακύλιση επιτοκίων (pass-through) και άλλες μέθοδοι. Η ακολουθούμενη μεθοδολογία της διατριβής παρουσιάζεται στο έβδομο κεφάλαιο. Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο αυτό προσδιορίζεται το δείγμα της έρευνας το οποίο περιλαμβάνει μηνιαία εναρμονισμένα στοιχεία των επιτοκίων των Νομισματικών Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων (MIR) που αντλούνται από την Statistical Data Warehouse της ΕΚΤ για τα 12 αρχικά κράτη-μέλη της ευρωζώνης (Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα). Τα υπο διερεύνηση επιτόκια περιλαμβάνουν επτά (7) χορηγικά προϊόντα, τέσσερα (4) καταθετικά προϊόντα, καθώς και έναν (1) σύνθετο δείκτη κόστους δανεισμού, ενώ η εξεταζόμενη περίοδος αφορά -ανάλογα με την διαθεσιμότητα των δεδομένων- τα διαστήματα 2000-2020, 2003-2020 και 2010-2020. Στο κεφάλαιο αυτό, επίσης, παρουσιάζεται η ακολουθία της μεθοδολογίας της έρευνας, η οποία βασίζεται σε τέσσερα διαδοχικά βήματα: πρώτον, εξετάζονται τα βασικά περιγραφικά στατιστικά στοιχεία της συμπεριφοράς των επιτοκίων και επιχειρείται ο έλεγχος σημείου διαχωρισμού των χρονοσειρών τον Οκτώβριο του 2008, δεύτερον, γίνεται έλεγχος στασιμότητας των υπό διερεύνηση επιτοκίων χρησιμοποιώντας τις μεθόδους IPS και ADF, τρίτον, εφαρμόζεται ο έλεγχος Engle-Granger προκειμένου να προσδιοριστεί εάν τα επιτόκια του κάθε υπό εξέταση κράτους-μέλους συγκλίνουν με το σταθμισμένο μέσο των επιτοκίων των υπόλοιπων 11 χωρών, και τέταρτον χρησιμοποιείται ο έλεγχος συν-ολοκλήρωσης Johansen προκειμένου να διαπιστωθεί η ύπαρξη μακροπρόθεσμης σχέσης ισορροπίας μεταξύ των χρονοσειρών των επιτοκίων. Στην συνέχεια, στο όγδοο κεφάλαιο παρουσιάζονται, τα ευρήματα της έρευνας. Ειδικότερα, στην αρχή παρουσιάζονται τα περιγραφικά αποτελέσματα και ο έλεγχος Chow για κάθε ένα από τα υπο εξέταση επιτόκια, στην συνέχεια παρουσιάζεται η ανάλυση στασιμότητας χρονοσειρών, και έπειτα τα αποτελέσματα της ανάλυσης συν-ολοκλήρωσης. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων γίνεται με την βοήθεια Γραφημάτων και Πινάκων για την αποτελεσματική απεικόνιση και την επισήμανση των βασικών ευρημάτων. Τα εμπειρικά ευρήματα της διατριβής τεκμηριώνουν ότι οι αγορές λιανικής τραπεζικής στα υπο εξέταση κράτη μέλη εξακολουθούν να είναι κατακερματισμένες και να παρατηρείται διαφοροποίηση των επιτοκίων. Ωστόσο, τα ευρήματα της διατριβής δείχνουν ότι τα επιτόκια λιανικής συνδέονται μεταξύ τους με μια μακροπρόθεσμη σχέση ισορροπίας και κινούνται “μαζί”, δηλαδή συν-ολοκληρώνονται. Με βάση τις παραδοχές της διδακτορικής διατριβής σχετικά με την απόρριψη της υπόθεσης περί εξίσωσης των τιμών σε μία πλήρως ενοποιημένη αγορά, η συν-ολοκλήρωση, η οποία δεν προϋποθέτει την εξίσωση των επιτοκίων αλλά μία μακροχρόνια στενή μεταξύ τους σύνδεση, υποδεικνύει μια κοινή μακροπρόθεσμη τάση, ακόμη κι αν βραχυπρόθεσμα τα επιτόκια αποκλίνουν μεταξύ τους. Τα συμπεράσματα της εργασίας παρουσιάζονται στο τελευταίο κεφάλαιο, όπου και επιχειρείται η ερμηνεία των ευρημάτων σχετικά με την δυναμική των επιτοκίων λιανικής στην ευρωζώνη. Παράλληλα, συζητούνται οι πρακτικές επιπτώσεις της διαφοροποίησης αλλά και συν-ολοκλήρωσης των επιτοκίων, τόσο για την εσωτερική τραπεζική αγορά, όσο και για τον ευρύτερο τραπεζικό κατακερματισμό στην ΕΕ και στον ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο.