Διερεύνηση της ψηφιακής ανισότητας στην Ελλάδα με τη χρήση υποδειγμάτων διαρθρωτικών εξισώσεων

Abstract

Η παρούσα διατριβή αποτελεί την πρώτη ερευνητική προσπάθεια στην Ελλάδα, για τη διερεύνηση της επίδρασης της κοινωνικό-οικονομικής ανισότητας στη διαδικασία αποδοχής της τεχνολογίας, και πιο συγκεκριμένα του διαδικτύου. Το νέο αυτό ερευνητικό αντικείμενο ορίζεται ως Ψηφιακή Ανισότητα, και μπορεί να διερευνηθεί σε διάφορα στάδια (πρόσβαση στο διαδίκτυο, ψηφιακές δεξιότητες, χρήση του διαδικτύου). Οι κύριοι ερευνητικοί στόχοι της διατριβής είναι η διερεύνηση της επίδρασης των κυριότερων παραγόντων ψηφιακού αποκλεισμού (εκπαιδευτικό επίπεδο, εισόδημα, επαγγελματική κατάσταση, ηλικία και φύλο) σε κάθε στάδιο της Ψηφιακής Ανισότητας, καθώς και η διερεύνηση της επίδρασης μεταξύ των επιμέρους σταδίων της Ψηφιακής Ανισότητας. Η διατριβή υιοθετεί τη μεθοδολογική προσέγγιση των υποδειγμάτων διαρθρωτικών εξισώσεων που ενσωματώνουν ποιοτικές μεταβλητές. Η σχετική εμπειρική διερεύνηση διενεργείται στη βάση μικροδεδομένων του έτους 2015 της ΕΛΣΤΑΤ, που ελήφθησαν από την ετήσια πανελλαδική έρευνα χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στα νοικοκυριά (n=2808). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες στην Ελλάδα μπορεί να ενισχυθούν περαιτέρω από τη χρήση του διαδικτύου, αφού τα άτομα με περισσότερους πολιτισμικούς (εκπαιδευτικό επίπεδο) και οικονομικούς (εισόδημα) πόρους, καθώς και οι νεότεροι σε ηλικία, προτιμούν τις διαδικτυακές δραστηριότητες (πληροφόρηση, ηλεκτρονικές συναλλαγές και εκπαίδευση) που επαυξάνουν το οικονομικό και πολιτισμικό τους κεφάλαιο. Το λειτουργικό υπόδειγμα της διατριβής έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο, αφού τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν ότι η Ψηφιακή Ανισότητα μπορεί να μελετηθεί στην Ελλάδα ως ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο που ορίζεται σε ξεχωριστά στάδια τα οποία συνδέονται μεταξύ τους. Η οικονομετρική προσέγγιση της έρευνας συμβάλλει στην εμπειρική μεθοδολογία, αφού εκτιμάει όχι μόνο την άμεση αλλά και την έμμεση επίδραση των κυριότερων παραγόντων ψηφιακού αποκλεισμού στα επιμέρους στάδια της Ψηφιακής Ανισότητας. Βασικό συμπέρασμα της διατριβής είναι ότι η βελτίωση του επιπέδου των ψηφιακών δεξιοτήτων του γενικού πληθυσμού μπορεί να εξομαλύνει την επίδραση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων στη χρήση του διαδικτύου. Στη διατριβή προτείνονται σύμφωνα με τα αποτελέσματα, δράσεις πολιτικής που εστιάζουν στα στάδια της Ψηφιακής Ανισότητας στα οποία υστερεί η κάθε κοινωνική ομάδα.

This dissertation is the first research effort in Greece, to explore the impact of the socio-economic inequality in the process of appropriation of the Internet. This new research object is defined as Digital Inequality, and it can be examined in various stages (Internet access, digital skills, Internet use). The main research objectives of the dissertation are: i) to investigate the impact of the most important factors of digital exclusion (educational level, income, occupational status, age and gender) on each stage of the Digital Inequality and ii) to investigate the interactions between Digital Inequality stages. The research objectives have been explored with the use of structural equation modeling (SEM). The research used micro-data from the national sample survey on the use of Information and Communication Technologies by the Greek households and individuals. This survey was conducted by the Greek Statistical Authority in 2015, in a representative sample of the Greek population (n = 2808). According to the results, the existing social inequalities in Greece can be further enhanced by Internet use. People with higher cultural (educational level) and economic (income) resources, as well as people who are younger in age, prefer to use Internet activities (information, e-commerce and education) that enhance their economic and cultural capital. The functional model which is adopted in the dissertation has proven to be particularly useful, since the results confirm that Digital Inequality can be studied in Greece as a complex social phenomenon examined in distinct and related stages. The econometric approach of the dissertation contributes to the empirical research, since it assesses the direct and indirect impact of the most important digital exclusion factors in each stage of the Digital Inequality. The main conclusion of the dissertation, is that the improvement of the digital skills of the Greek population may mitigate the impact of socio-economic inequalities in Internet use. Based on the results, we propose policy actions which focus on the Digital Inequality stages in which each social group lags behind.